Choroby autoimmunologiczne a płodność! Dlaczego dieta jest ważna?
Spis treści
Badania naukowe potwierdzają wpływ diety na płodność
Wpływ diety na płodność potwierdzają liczne badania naukowe. Sposób odżywiania się ma duży wpływ na poczęcie dziecka, rozwój płodu i utrzymanie ciąży. Przez kilka lat naukowcy z Harvardu porównywali sposób odżywiania się około 18 tysięcy kobiet, które planowały ciążę. Dzięki uzyskanym wynikom udało im się opracować model tzw. diety płodności (w USA ukazała się nawet szczegółowo opisująca ją książka – „Fertility Diet”) [17,30].
Czym jest niepłodność autoimmunologiczna?
W dzisiejszych czasach coraz więcej osób boryka się z problemem zajścia w ciążę, wpływ ma na to wiele czynników m.in. czynniki genetyczne, środowiskowe a także współistniejące choroby, w tym choroby autoimmunologiczne. Szacuje się, że zaburzenia immunologiczne powodują problem z poczęciem i utrzymaniem ciąży u około 15% niepłodnych par [2,17].
U zdrowego człowieka przeciwciała mają za zadanie chronić go przed potencjalnymi zagrożeniami: drobnoustroje, bakterie, pasożyty i wirusy. Kiedy nie działają one prawidłowo, organizm wytwarza je przeciwko własnym komórkom, a także przeciw komórkom, które powinien tolerować (np. sperma). Organizm może traktować własne komórki rozrodcze jako wroga i atakuje je, wysyłając przeciwciała [1,10]. Inną przyczyną problemu zajścia w ciążę może być obecność choroby autoimmunologicznej. Najczęstszym skutkiem zaburzeń funkcjonowania układu odpornościowego jest poronienie lub to że zapłodniona komórka jajowa nie może zagnieździć się w macicy [24].
Jak diagnozować niepłodność immunologiczną?
Najczęściej niepłodność immunologiczna jest diagnozowana u par, u których przyczyna bezowocnych starań jest trudna do ustalenia lub inne przyczyny zostały wyeliminowane. Innym aspektem, który jest podstawą diagnozy to niepowodzenie w procedurze in vitro lub problemy z donoszeniem ciąży (przynajmniej 2 kolejne poronienia zgodnie z wytycznymi ASRM – American Society for Reproductive Medicine). Najbardziej narażone są kobiety, uktórych występuje kilka chorób autoimmunologicznych [3,4,23].
Niepłodność immunologiczną można podejrzewać szczególnie u pacjentów z częstymi epizodami stanów zapalnych oraz u kobiet chorujących na endometriozę [18].
Leczenie
Na podstawie wyników lekarz ocenia prawdopodobieństwo zaburzeń autoimmunologicznych i wdraża odpowiednie leczenie – na ogół podaje się leki immunosupresyjne [5]. Inną metodą jest inseminacja domaciczna – to małoinwazyjna metoda, która polega na wprowadzeniu do macicy kobiety, odpowiednio spreparowanego nasienia jej partnera. Metoda ta ułatwia plemnikom dotarcie do komórki jajowej.. Kolejną skuteczną metodą jest znane już niemal wszystkim in vitro, czyli sztuczne zapłodnienie, które polega na połączeniu komórki jajowej z najsilniejszym plemnikiem w warunkach laboratoryjnych [30].
Czy choroby autoimmunologiczne przekreślają ciążę?
Przed planowanym zajściem w ciążę warto udać się do lekarza i wykonać podstawowe badania, aby zwiększyć szansę na ciążę oraz jej prawidłowy rozwój [24]. Kobiety, u których została zdiagnozowana choroba autoimmunologiczna w szczególności powinny pamiętać o konsultacji z lekarzem, ponieważ niektóre choroby autoimmunologiczne mogą powodować trudności z zajściem w ciążę, jak również jej nieprawidłowy przebieg. Warto jednak zaznaczyć, że w większości przypadków, wdrożenie odpowiedniego leczenia i uregulowanie choroby daje pozytywny efekt [7,23].
Wśród chorób autoimmunologicznych do głównych zagrożeń można zaliczyć ich niekorzystny wpływ na: rozwój płodu, zahamowanie jego rozwoju, ryzyko przedwczesnego porodu, poronienia, wystąpienie zatrucia [17]. Warto również zadbać o uregulowanie choroby po porodzie, ponieważ w przebiegu ciąży może dochodzić zarówno do remisji, jak i nasilenia objawów choroby. W przypadku remisji choroby w czasie ciąży bardzo często obserwuje się nawrót choroby w ciągu kilku miesięcy po porodzie [7,24]. Na przykład przy autoimmunologicznych chorobach tarczycy zalecane jest badanie poziomu hormonów tarczycy co 4-6 tygodni w ciągu pierwszych 6 miesięcy od zakończenia ciąży. Przy karmieniu piersią należy pamiętać, że stosowanie niektórych leków jest przeciwskazane w czasie laktacji, więc ten aspekt również trzeba skonsultować z lekarzem [31,32,35].
Profilaktyka i wspomaganie leczenia niepłodności immunologicznej - na jakie składniki mineralne i witaminy zwrócić uwagę?
1. Kwasy omega-3 – zmniejszają stan zapalny w organizmie oraz poprawiają jakość nasienia, w dużych ilościach występują: tłuste ryby morskie (np. łosoś) oraz orzechy [10,34].
2. Witamina A – ma korzystny wpływ na błony śluzowe narządów rozrodczych i produkcję plemników [8,10,34].
3. Cynk i selen zaś poprawiają jakość spermy. Znajdziemy je w marchwi, brokułach, szpinaku, dyni, kapuście, słodkich ziemniakach [8,24,34].
4. Witamina C i E to składniki odżywcze najbardziej potrzebne kobiecie – pomagają budować endometrium, a także kwas foliowy regulujący cykl menstruacyjny. Źródłem witaminy C są: warzywa i owoce. Bogatym źródłem witaminy E są: oleje roślinne (słonecznikowy, margaryny wzbogacane), zarodki pszenicy, orzechy laskowe, żółtka jaj. Źródłem kwasu foliowego: warzywa liściaste (np. szpinak, sałata), natka pietruszki [8,12,34].
5. Mio-inozytol – jest bezpiecznym i skutecznym naturalnym lekiem dla poprawy wrażliwości komórek na insulinę i jest zalecany w połączeniu z modyfikacją stylu życia w leczeniu PCOS, endometriozy i insulinooporności. Praga przywrócić prawidłowy cykl menstruacyjny, owulacji i poprawia stosunek hormonów płciowych [13,14,34].
6. Bardzo ważne jest spożywanie wraz z dietą odpowiedniej ilości żelaza. Składnik ten ma duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania jajników, rozwoju komórek jajowych i zarodka. Żelazo znajduje się w niektórych produktach zwierzęcych, takich jak wątroba, serce, burakach, korzeniu pietruszki, suszonych morelach i orzechach [7,8,23,26,34].
7. Witamina B6 również zwiększa szansę na zapłodnienie u pań, odgrywając istotną rolę w powstawaniu hemoglobiny oraz w tworzeniu przeciwciał. Źródła: brunatny ryż, ziemniaki i inne warzywa skrobiowe oraz niektóre owoce (np. banany) [7,8,26,34].
8. Białko – jego źródło powinno być jak najmniej przetworzone i pełnowartościowe. Ponadto zwiększenie spożycia białka pochodzenia roślinnego o 5% może obniżać ryzyko wystąpienia niepłodności wynikającej z zaburzeń owulacji nawet o 40% [22]. Podaż białka roślinnego wiąże się ze zwiększaniem wrażliwości tkanek na insulinę. Spożycie większej ilości białka zwierzęcego może przyczynić się do zachorowania na endometriozę. Głównie w postaci czerwonego mięsa, szczególnie wołowiny i przetworzonych wędlin [8,11,13,21,28,29].
Jeśli chodzi o produkty niewskazane to na pewno będzie to wszelka wysoko przetworzona żywność. Konserwanty i sztuczne barwniki szkodą naszemu organizmowi, tym samym nie poprawiają naszej płodności. Dodatkowo warto ograniczyć spożywanie margaryny, potraw smażonych i panierowanych, chipsów, słodyczy, słodkich i gazowanych napojów oraz czerwonego mięsa [8,9,30].
Przy zapobieganiu i wspomaganiu leczenia niepłodności należy pamiętać o eliminacji czynników prozapalnych. Do tych czynników należą [8,11,29,34]:
- żywność przetworzona,
- tytoń, papierosy, nikotyna,
- alkohol w nadmiarze,
- za wysoka aktywność fizyczna,
- długotrwały stres,
- duże ilości przyjmowanych leków,
- niezdiagnozowane nietolerancje i alergie pokarmowe.
Suplementacja w dietoterapii - co warto suplementować?
Dieta, która ma korzystny wpływ na płodność kobiet powinna:
- pokrywać zapotrzebowanie kaloryczne,
- być bogata w składniki mineralne takie jak: jod, żelazo, selen, wapń, cynk,
- być źródłem: kwasu foliowego, witaminy A, witaminy C, pozostałych witamin z gr. B, witaminy D, witaminy E [6,8].
Jeśli dieta nie pokrywa norm na dane składniki lub kobieta ma problemy z układem pokarmowym to warto włączyć suplementację pod kontrolą lekarza [8,21].
Długotrwałe przyjmowanie metforminy może przyczynić się do niedoboru witaminy B12. Bierze ona udział w przemianach homocysteiny wraz z kawsem foliowym, witaminą B6 oraz choliną [21]. Według rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego każda kobieta w wieku rozrodczym powinna suplementować kwas foliowy i witaminę D [16,18,19,20]. Zainteresowanie naukowców w kontekście płodności budzą również antyoksydanty, takie jak witaminy A, C i E, resweratrol. Związki te mają potwierdzone działanie poprawiające funkcję jajników. Natomiast N-acetylocysteina jest substancją o właściwościach przeciwutleniających i obniżających utlenianie lipidów. Dodatkowo ma wpływ na zmniejszenie objawów PCOS, zmniejsza ryzyko poronienia i przedwczesnej ciąży [25,27,32].
Podsumowanie
Niepłodność immunologiczna lub choroba autoimmunologiczna nie musi stanowić wyroku, który skazuje na rezygnację z ciąży. Jednak wymaga precyzyjnej i profesjonalnej diagnostyki oraz indywidualnego planu leczenia, aby ustabilizować pracę organizmu. Warunkiem jest właściwe przygotowanie przed ciążą wraz z kontrolą w trakcie jej trwania, a także po zakończeniu ciąży. Ważnym aspektem jest również zadbanie o prawidłowe odżywienie organizmu oraz zrezygnowanie z używek, przetworzonej żywności czy ograniczeniu stresu. Warto do swojej diety wprowadzić tłuste ryby morskie, orzechy czy zielone warzywa, które są źródłem kwasu foliowego.
Przykładowy posiłek [33]
Sałatka z pieczoną dynią
Składniki:
- 2 łyżki oliwy z oliwek,
- 2 garście rukoli,
- 1 plaster ser feta,
- 3 łyżki obranej i pokrojonej dyni,
- 3 łyżki ciecierzycy z puszki,
- 5 szt. suszonych pomidorów,
- 1 łyżka nasion słonecznika
Sposób przygotowania:
Dynię pokroić, usunąć nasiona i obrać. Kostki dyni wymieszać w misce z ciecierzycą, łyżką oliwy oraz ulubionymi przyprawami (polecane: kurkuma, słodka i ostra papryka, oregano). Składniki wyłożyć na blachę i wstawić do nagrzanego piekarnik – piec ok. 20 min w 200 stopniach. W tym czasie opłukać i osuszyć rukolę, fetę pokroić w kostkę, pomidory pokroić w paski. W salaterce wymieszać wszystkie te składniki z pieczonymi warzywami, skropić oliwą z oliwek i posypać nasionami słonecznika.
Literatura:
1. Mascarenhas M.N. et al. National, Regional, and Global Trends in Infertility Prevalence Since 1990: A Systematic Analysis of 277 Health Surveys, PLOS Medicine, 2012.
2. Sharma R. et al. Lifestyle factors and reproductive health: taking control of your fertility. Reprod Biol Endocrinol. 2013 Jul 16; 11: 66.
3. WHO: Manual for the standardized investigation and diagnosis of the infertile couple. Cambridge: Cambridge University Press, 2000.
4. Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine: Definitions of infertility and recurrent pregnancy loss. Fertil Steri, 2008; 5: 60.
5. Drosdzol A. et al. Standard postępowania diagnostycznego w niepłodności. Ann Acad Med Siles, 2006; 5: 433-437.
6. Zimmer M., Sieroszewski P., Oszukowski P. i wsp. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych. 2020.
7. Wspieramy płodność. Raport Koalicji na rzecz Kompleksowej Terapii Niepłodności pod patronatem Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2015.
8. Chavarro J.E et al. Diet and lifestyle in the prevention of ovulatory disorder infertility. Obstetrics & Gynecology, 2007; 5:1050-1058.
9. Chavarro J.E. et al. A prospective study of dietary carbohydrate quantity and quality in relation to risk of ovulatory infertility. Eur J Clin Nutr, 2009; 1: 78-86.
10. Chavarro J.E. et al. Dietary fatty acid intakes and the risk of ovulatory infertility. Am J Clin Nutr, 2007; 85: 231-237.
11. Trabert B., Peters U., De Roos A.J. et al. Diet and risk of endometriosis in population-based case-control study. Brit J Nutr, 2011; 105: 459-467.
12. Phelan N. et al. Hormonal and metabolic effects of polyunsaturated fatty acids in young women with polycystic ovary syndrome: results from a crosssectional analysis and a randomized, placebo-controlled, crossover trial. Am J Clin Nutr, 2011; 3: 652-662.
13. Chavarro J.E. et al. Protein intake and ovulatory infertility. Am J Obstet Gynecol, 2008; 210: 1-7.
14. Parazzini F. et al. Selected food intake and risk of endometriosis. Hum Reprod, 2004; 19: 1755-1759.
15. Anagnostis P. et al. Vitamin D in human reproduction: a narrative review. Int J Clin Pract, 2013; 3: 225-235.
16. Cantorna M.T. et al. Vitamin D status, 1,25-dihydroxy-vitamin D3, and the immune system. Am J Clin Nutr, 2004; 80: 1717S-1720S.
17. Barrera D. et al. Calcitriol affects hCG gene transcription in cultured human syncytiotrophoblasts. Reproductive Biology and Endocrinology, 2008; 6: 3.
18. Du H. et al. Direct regulation of HOXA10 by 1,25-(OH)2D3 in human myelomonocytic cells and human endometrial stromal cells. Molecular Endocrinology, 2005; 19: 2222-2233.
19. Hahn S. et al. Low serum 25-hydroksy-vitamin D concentrations are associated with insulin resistance and obesity in women with polycystic ovary syndrome. Exp Clin Endorcin Diabetes, 2006; 114: 557-583.
20. Bertone-Johnson E.R. et al. Dietary vitamin D intake, 25-hydroxy-vitamin D3 levels and premenstrual syndrome in a college-aged population. Steroid Biochem Mol Biol, 2010; 121: 434-437.
21. Rashidi B. et al. The effects of calcium – vitamin D and metformin on polycystic ovary syndrome: a pilot study. Taiwan J Obstet Gynecol, 2009; 48: 142-147.
22. Chavarro J.E. et al. Prospective study of dairy foods intake and anovulatory infertility. Hum Reprod, 2007; 5: 1340–1347.
23. Gołąb J. et al. Immunologia; PWN; 2012.
24. Dandona P. et al. Inflammation: the link between insulin resistance, obesity and diabetes. Trends in Immunology, 2004; 25(1): 4–7.
25. Zhang D. et al. Serum zonulin is elevated in women with polycystic ovary syndrome and correlates with insulin resistance and severity of anovulation; European Journal of Endocrinology. 2015, 172: 29–36.
26. Jiang L. et al. Inflammation and endometriosis. Front Biosci (Landmark Ed). 2016 Jun 1; 21: 941-948.
27. Showell M.G., Mackenzie-Proctor R., Jordan V. i wsp. Antioxidants for female subfertility. Cochrane Database Syst Rev. 2017; 7(7): CD007807.
28. Stamets K., Taylor D.S., Kunselman A. i wsp. A randomized trial of the effects of two types of short-term hypocaloric diets on weight loss in women with polycystic ovary syndrome. Fertil. Steril. 2004; 81: 630–637.
29. Moran L.J., Noakes M., Clifton P.M. i wsp. Dietary composition in restoring reproductive and metabolic physiology in overweight women with polycystic ovary syndrome. J. Clin. Endocrinol. Metab. 2003; 88: 812–819.
Źródła:
[30] https://www.klinikainvicta.pl
[31] https://www.ovum.lublin.pl
[32] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31646603/
[33] https://meavita.pl/dieta-proplodnosciowa/
[34] https://meavita.pl/
[35] https://www.termedia.pl
[36] https://cambridge-diagnostics.pl/